चहा कपावर डाग का पडतात ? कारणे आणि उपाय
चहा कपावर डाग सोडण्याची मुख्य कारणे रंगद्रव्य (pigments) आणि रासायनिक प्रतिक्रियांमुळे होतात. चहा आणि कॉफीमध्ये टॅनिन्स, रंगद्रव्यं, आणि इतर रासायनिक घटक असतात, जे कपावर जाऊन डाग बनवतात. म्हणून चहा कपावर डाग पडतात त्याची कारणे आणि उपाय पुढील प्रमाणे आहेत.
टॅनिन्स आणि रंगद्रव्ये (Tannins and Pigments)
चहामध्ये टॅनिन्स असतात. हे प्राकृत रासायनिक पदार्थ आहेत जे वनस्पतींमध्ये असतात आणि रंग देणारे पदार्थ म्हणून काम करतात. चहा आणि कॉफीमध्ये असलेल्या टॅनिन्सचे मुख्य कार्य पाणी आणि इतर पदार्थांशी प्रतिक्रिया करणे आणि रंग निर्माण करणे आहे. हे पदार्थ थोड्याशा पाण्यात, किंवा चहा आणि कॉफीच्या गडद रंगात कपाच्या काठावर किंवा आत जमा होऊन डाग निर्माण करतात.
टॅनिन्स: टॅनिन्स हे जलद गडद रंग तयार करतात, जे कपावर अडकून राहतात. जेव्हा गरम चहा कपात ओतला जातो, तेव्हा त्यामध्ये असलेले टॅनिन्स कपाच्या पृष्ठभागावर अडकतात.
रंगद्रव्य: चहा पिण्यामुळे कपावर जास्त वेळ रंगद्रव्य जमा होतात, जे लवकर काढणे कठीण होते.
तापमानाचे प्रभाव (Effect of Temperature)
चहा किंवा कॉफी गरम असतो, आणि गरम द्रव्य कपाच्या पृष्ठभागावर असताना ते कागद किंवा पॅपर्सवरील सूक्ष्म कणांना आकर्षित करते. कप उबदार असताना, त्याच्या पृष्ठभागावर असलेल्या रंगद्रव्यांना अडकण्याची क्षमता वाढते. ते चहा किंवा कॉफी सोडताना किंवा प्यायल्यावर कपावर चांगले चिटकतात, ज्यामुळे डाग लागतात.
कपाचे साहित्य आणि पृष्ठभाग (Material and Surface of the Cup)
चहा कपाचा पदार्थ आणि पृष्ठभागही डाग लागण्यामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतो. सिरेमिक, काचा, किंवा प्लास्टिक कप विविध प्रकारे रंगद्रव्य स्वीकारतात.
सिरेमिक कप: सिरेमिक कप सामान्यतः चांगले रंग ग्रहण करतात, कारण त्यांचा पोर्सस (छिद्रपूर्ण) पृष्ठभाग असतो, ज्यामुळे रंगद्रव्य त्यात जास्त अडकतात.
काचेचे कप: काचेच्या कपामध्ये रंगद्रव्य अडकणे थोडे कमी होऊ शकते, पण चहा किंवा कॉफी थोडा वेळ कपात राहिल्यास ते तिथे चिटकतात.
प्लास्टिक कप: प्लास्टिक कपमध्ये चहा पटकन डाग सोडतो, कारण प्लास्टिकचा पृष्ठभाग मुलायम असतो, आणि चहा कपात जास्त वेळ राहिल्यास ते पृष्ठभागावर जास्त चिटकते.
अशुद्धता आणि धुराचा परिणाम (Effect of Impurities and Smoke)
चहा आणि इतर पदार्थांचा वापर करताना कपावर धूर किंवा इतर अशुद्धता येऊ शकते, जे कपावर अतिरिक्त डाग निर्माण करतात. यामुळे कपाच्या पृष्ठभागावर रंगद्रव्यांचा जमा होणारा किमान सापेक्ष द्रव्य सहसा वाढतो. उदाहरणार्थ, जेव्हा चहा घोटला जातो तेव्हा धूर किंवा तेलाच्या कणामुळे डाग अधिक गडद होऊ शकतात.
रासायनिक प्रतिक्रिया (Chemical Reactions)
चहा आणि त्यात असलेल्या रासायनिक घटक, पाणी, आणि कपाच्या पृष्ठभागावर असलेल्या सूक्ष्म कणांमध्ये रासायनिक प्रतिक्रिया होऊ शकतात. या प्रतिक्रियेत रंगद्रव्य किमान स्वरूपांत बदल होऊन कपाच्या पृष्ठभागावर चिटकतात.
कपाची स्वच्छता (Cleanliness of the Cup)
कपाची स्वच्छता देखील एक महत्त्वाचा घटक आहे. कपावर जाड माती किंवा इतर द्रव्ये जमा असतील, तर त्या कपामध्ये चहा गडद होण्याची शक्यता अधिक असते. चहा कपाच्या पृष्ठभागावर असलेल्या अशुद्धतेमुळे रंग अधिक प्रमाणात आणि गडद होऊ शकतो.
पाणी आणि चहाची गुणवत्ता (Water and Tea Quality)
पाणी आणि चहाच्या मिश्रणाच्या गुणवत्तेचा देखील कपावर डाग पडण्यावर प्रभाव पडतो. खराब पाणी किंवा अत्यंत गडद चहा तयार केल्यास, ते अधिक पाण्यात वितळलेले रंगद्रव्य कपाच्या पृष्ठभागावर जमा होऊ शकतात.
कपावर डाग काढण्याचे उपाय:
बेकिंग सोडा: बेकिंग सोडाच्या पावडरला पाणी घालून कपाच्या पृष्ठभागावर घासून त्याला स्वच्छ करता येते. यामुळे कपाच्या पोरींमधून डाग निघू शकतात.
व्हिनेगर: व्हिनेगर किंवा सफेद आद्रकाचा वापर करून कप स्वच्छ केला जातो. यामुळे कपावर जमा झालेले रंगद्रव्य कमी होतात.
लिंबू किंवा आल्याचा रस: हे नैसर्गिक क्लिनर्स म्हणून काम करतात, ज्यामुळे डाग सहजपणे काढता येतात.
चहा कपावर डाग पडण्याची कारणे बहुदा त्यातील रासायनिक आणि रंगद्रव्य घटकांमुळे आहेत. चहा आणि अन्य गरम पेयांचे पाणी कपाच्या पृष्ठभागावर जमा होऊन त्यात असलेल्या रंगद्रव्यांमुळे डाग तयार होतात. हे टॅनिन्स आणि इतर रासायनिक घटक कपाच्या काठावर किंवा आत गडद रंग जमा करतात, ज्यामुळे वेळोवेळी कप स्वच्छ करणे आवश्यक असते.
(टीप : वरील सर्व गोष्टी माहिती म्हणून वाचकांपर्यंत पोहचवत आहोत, गौरव प्रकाशन यातून कोणताही दावा करत नाही.)
हे वाचा – स्थूलतेचे दुष्परिणाम जाणा ..!