डॉ. मनमोहन सिंग हे भारताचे माजी पंतप्रधान आणि जागतिक कीर्तीचे अर्थतज्ज्ञ म्हणून ओळखले जातात. त्यांची साधी जीवनशैली, प्रखर बुद्धिमत्ता, आणि भारताच्या आर्थिक विकासासाठी घेतलेले दूरदृष्टीचे निर्णय आजही आदर्श म्हणून पाहिले जातात. हा लेख त्यांच्या जीवनप्रवासावर, योगदानावर आणि व्यक्तिमत्त्वावर प्रकाश टाकतो.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
डॉ. मनमोहन सिंग यांचा जन्म 26 सप्टेंबर 1932 रोजी पंजाब प्रांतातील (आता पाकिस्तानात) एका सामान्य कुटुंबात झाला. फाळणीनंतर त्यांचे कुटुंब भारतात आले. त्यांनी चंदीगडमधील पंजाब विद्यापीठातून पदवी प्राप्त केली आणि पुढे केंब्रिज विद्यापीठातून अर्थशास्त्र विषयात विशेष शिक्षण घेतले. त्यानंतर ऑक्सफर्ड विद्यापीठातून अर्थशास्त्रातील डॉक्टरेट पदवी प्राप्त केली. त्यांची शैक्षणिक पार्श्वभूमी अत्यंत सशक्त असून त्यांनी जागतिक स्तरावर मान्यता मिळवली आहे.
आर्थिक धोरणातील भूमिका
डॉ. सिंग यांचे नाव भारताच्या आर्थिक इतिहासात सुवर्ण अक्षरांनी कोरले गेले आहे. 1991 साली, जेव्हा भारत आर्थिक संकटात सापडला होता, तेव्हा त्यांनी वित्तमंत्री म्हणून जबाबदारी स्वीकारली. उदारीकरण, खाजगीकरण, आणि जागतिकीकरण या आर्थिक धोरणांचा पाया त्यांनी घातला. यामुळे भारताच्या अर्थव्यवस्थेला नवीन दिशा मिळाली आणि जागतिक पातळीवर आपली ओळख प्रस्थापित झाली. त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे देशात विदेशी गुंतवणुकीस चालना मिळाली आणि रोजगाराच्या नव्या संधी निर्माण झाल्या.
पंतप्रधानपदाचा प्रवास
डॉ. मनमोहन सिंग यांनी 2004 ते 2014 या दशकात भारताचे पंतप्रधान म्हणून जबाबदारी सांभाळली. त्यांच्या कार्यकाळात मनरेगा, शिक्षण हक्क कायदा, आणि अन्न सुरक्षा योजना यांसारखी धोरणे राबवली गेली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने आर्थिक वाढीचा उच्चांक गाठला. जागतिक स्तरावर भारताची प्रतिमा मजबूत करण्यात त्यांचा मोठा वाटा होता.
साधेपणा आणि नीतिमत्ता
डॉ. सिंग यांची साधी राहणी आणि उच्च विचारसरणी सर्वांना प्रेरणा देणारी आहे. राजकीय दबावाखाली काम करताना त्यांनी नीतिमत्ता आणि सत्याचा आदर कायम ठेवला. आंतरराष्ट्रीय मंचांवर त्यांची विद्वत्ता आणि शांत स्वभावाने भारताचे नाव उंचावले. मारुती 800 कारवरील डॉ. मनमोहन सिंग यांचे प्रेम हा त्यांच्या साधेपणाचा उत्कृष्ट दाखला आहे.
आव्हाने आणि टीका
पंतप्रधानपदाच्या कार्यकाळात त्यांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला. 2G स्पेक्ट्रम घोटाळ्यासारख्या घटना त्यांच्या कार्यकाळात घडल्या, ज्यामुळे त्यांना टीकेला सामोरे जावे लागले. तरीसुद्धा, त्यांनी आपल्या जबाबदाऱ्या प्रामाणिकपणे पार पाडल्या.
डॉ. मनमोहन सिंग हे केवळ एक राजकीय नेते नाहीत, तर भारताच्या आर्थिक सुधारणांचे शिल्पकार आहेत. त्यांचे शांत, अभ्यासू आणि दूरदृष्टीचे नेतृत्व आजच्या पिढीला प्रेरणा देते. त्यांनी दाखवलेली साधेपणा आणि निष्ठा प्रत्येकाने आपल्यात आत्मसात करायला हवी. त्यांच्या जीवनातून आपण जिद्द, शिस्त, आणि प्रामाणिकपणाचा धडा शिकू शकतो.
● हे वाचा –Dr Sujay Patil : डाॅ सुजय पाटील, अकोला मानसोपचार तज्ञ शेतक-याचा खरा मित्र